روح و ریحان

بیش از هر چیز مهربانی در سیره امام رضا(ع) متبلور است، گویی ایشان پیامبر معاصر عباسیان است، یعنی تمامی رفتارهایی که در پیامبر اکرم(ص) دیده می‌شد در ایشان بود از این رو به امام رئوف شهره شدند.

بی تردید سیره ائمه معصوم (ع) بهترین نقشه راه در مسیر دستیابی به سبک صحیح زندگی و رسیدن به سعادتی است که خداوند وعده داده است چراکه ائمه (ع) نسخه ناطق قرآنی هستند که فراتر از زمان و مکان بشر را به سعادت دنیوی و اخروی رهنمون می شود.

آیا می توان از سبک زندگی امام رضا (ع) برای زندگی امروز الهام گرفت، چه بخش هایی برای زندگی امروز کاربرد بیشتری دارد؟

وقتی ما انبیاء و ائمه (ع) را الگوی و پیشوای خود می دانیم این امامت و پیشوایی ابعاد سیاسی، اجتماعی فرهنگی و اخلاقی می یابد و مسلما بعد سیاسی اجتماعی آن نیز محفوظ است که در جای خود باید بحث شود. اینکه تبعیت از امام در همه امور شئون اجتماعی، سیاسی و حکومتی و جهانی واجب است یعنی ائمه (ع) باید نظامات اجتماعی را به ما آموخته و ما از آنان درس بگیریم.

اما باید توجه داشت که در عرصه عمل و فردی و بین فردی در جمع های کوچک و بزرگ و ارتباطات خانوادگی و فردی بحث سبک زندگی بیشتر خود را نشان می دهد، البته زندگی به طور عادی شامل همو امور می شود، اما در نگرش اولیه سبک زندگی ناظر به رفتارها و روابط عادی بین انسان ها است. اینکه چگونه در خلوت خود زندگی کرده و چگونه با دیگران ارتباط داشته و هماهنگ شویم و اختلافات احتمالی را چطور رفع کنیم همگی از مواردی است که در سبک زندگی دیده می شود و مستقیما از رفتار ائمه (ع) قابلیت استفاده دارد؛ یعنی با مرور سیره جامع ائمه (ع) نه معدود و در موارد خاص که به همه ابعاد زندگی توجه دارد، این سیره باید الگوی ما باشد این یعنی سبک زندگی که با این نگاه ما تابع ائمه (ع) هستیم. لذا اگر امامی با توجه به شرایط جامعه در رفاه بسر برد ما فقط به نحوه عمل امام نمی نگریم بلکه شرایط جامعه را بررسی می کنیم و اگر امامی در تنعم بسر نبرد شرایط اجتماعی سیاسی را نیز مدنظر قرار می دهیم، یعنی دوری از یکسویه نگری و افراط و تفریط. لذا در ارتباط با سیره امام رضا (ع) گفته می شود که فقر شاید کمتر به چشم می خورد چراکه ایشان با توجه به موقعیت اجتماعی سیاسی عصر مامون، لباس های فاخر پوشیده و در رفاه نسبی بسر می بردند، برخلاف امیرالمومنین (ع) که با توجه به شرایط جامعه نوپای اسلامی در کمترین رفاه ممکن زندگی می کردند.

از این رو، ضرورت دارد سبک زندگی از سیره ائمه (ع) استخراج می شود چراگه اگر نتوانیم این سبک را از ائمه (ع) بیاموزیم بخش عمده کسب فیض ما مختل می شود بنابراین باید در نحوه زندگی فردی و اجتماعی از آن حضرات علیهم السلام الگو بگیریم.

اصلی ترین صفت و ویژگی ممتاز در سبک زندگی رضوی چیست که می تواند در روزگار کنونی نیز مورد الگوبرداری قرار بگیرد؟…

اگر بخواهیم در زندگی امام رضا (ع) اگر ویژگی های عمده را استخراج کنیم، بیش از هر چیز مهربانی در آن متبلور است، گویی ایشان پیامبر معاصر دوران عباسیان است یعنی تمامی رفتارهایی که در پیامبر اکرم (ص) دیده می شد در ایشان بود که در راس آنها مهربانی، عطوفت و لطف است یعنی مهمترین ویژگی حضرت (ع) بویژه زمانی که با مردم سروکار داشتند و در مراجعات مردمی صفتی که از ایشان در یادها مانده، عطوفت و مهریانی است از این رو به امام رئوف شهرت یافته اند، چه در حیات و چه در ممات و حیات برزخی که شفاعت و عنایت به همه مردم دارند و واسطه رحمت الهی هستند.

ویژگی بعدی توجه به فقراء، ضعفاء، خادمان و افراد ضعیف و فرودست است، به عبارت دیگر حضرت (ع) بسیار مورد عنایت بودند چراکه در خلافت های موروثی چون ملاک قدرت و تسلط و غلبه است نه فضائل اخلاقی لذا طبیعی است در خلافت اموی و عباسی حتی اگر خلیفه ای اهل فضیلت و مهربانی باشد عموما از رحمت و عدالت به دور هستند به ویژه با قبیله گرایی و گرایش های تند سیاسی. اما امام رضا (ع) وقتی در ظاهر ولی عهد شده و در دستگاه خلافت جایگاه و نقشی آشکار می یابند سعی می کنند فرهنگ مواسات و مهربانی نسبت به زیردستان را نهادینه کنند چه در محیط خانوادگی چه در سطح اجتماعی و نسبت به هر کسی که از نظر مقام مالی و دنیوی از ایشان در رتبه ای پایین تر قرار داشتند و همه را بنده خدا می دانستند.

با توجه به اینکه ایشان به عالم آل محمد (ص) شهرت یافته اند، وجود چه نوع رفتاری منجر به این شهرت شده است؟

ویژگی سوم حضرت (ع) پاسخگویی به مسائل روز است، جامعه آن روز به دلیل فقر فرهنگی به شدت تشنه معارف دینی بود بعد از سال ها جدایی مردم از معارف قرآن و عترت (ع)، زمینه ای فراهم شده بود تا به عطش علم جویی مردم پاسخ داده شود و امام (ع) سعی کردند با استفاده از سرچشمه قرآن و سنت که در اندیشه آن حضرت (ع) تجلی داشت و کمک بزرگان ادیان و نیز راویان حدیث و .. پاسخ سوالات مردم را بدهند از این رو چنان توحید را در نیشابور و در مناظرات مامون با حضور علمای ادیان معارف دین را تبیین می کنند و آنچنان آیات قرآن را تفسیر می کنند که مخالفان مجاب می شوند (امثال مامون علاقه مند بودند که هماوردی علمای ادیان و اسلام را با امام رضا (ع) ببینند اما راضی به پیروزی ایشان در مناظرات نبودند) از این رو ائمه (ع) از این نظر بسیار در مضیقه و فشار بودند.

اما ایشان علی رغم کثرت مخالفان سعی کردند آموزه های دین را تبیین کرده و شبهات آنان را به بهترین شکل پاسخ دهند تا جایی که طرف مقابل یا تسلیم می شدند یا با پرخاش جلسه را ترک می کردند.

آیا شیوه امام رضا (ع) در مواجهه با آراء و نظرات مخالف می تواند سبک مناظره صحیح علمی را به محیط های علمی ما عرضه کند؟

مسلما محتوای مناظرات بسیار راهگشا است و اندیشه شیعی را بارور کرده و هم روش و متدولوژی بحث امام با ارباب ادیان مختلف راهگشا بوده است و می‌توان در هر دو عرصه سبک سازی کرد و وارد میدان عمل شد همانطور که در بسیاری از موارد امروز سبک امام صادق (ع) و امام رضا (ع) در محیط های علمی ما راهگشا بوده است.
منبع: قدس آنلاین